Η ραδιοφωνία στην Ελλάδα

Έτος 2001 μ.Χ, και 75 χρόνια μετά την πρώτη εκπομπή στην Ελλάδα, η ραδιοφωνία διανύει μια περίοδο ιδιαίτερης ανάπτυξης. Μιας ανάπτυξης, της οποίας το μέγεθος γίνεται εμφανές, αν προσπαθήσουμε να υπολογίσουμε το πλήθος των ραδιοφωνικών σταθμών που λειτουργούν ανά την επικράτεια. Πρόκειται για ένα εγχείρημα ιδιαίτερα δύσκολο, γιατί η κατάσταση έχει ξεφύγει παντελώς από τον έλεγχο των αρμόδιων κρατικών αρχών και η ίδρυση νέων σταθμών γίνεται με καλπάζοντες ρυθμούς, ενώ καθημερινά παρατηρείται το φαινόμενο αλλαγής ιδιοκτησίας ή συχνοτήτων. Πάντως, πολύ πρόχειρα, και λαμβάνοντας υπόψιν τα δεδομένα που προκύπτουν από τις συνεχείς έρευνες του site στην ελληνική επαρχία, διαπιστώνουμε ότι σε κάθε έναν από τους 54 νομούς που αντικατοπτρίζουν (κατά προσέγγιση) τη μορφολογική και κοινωνική διαίρεση της χώρας, λειτουργούν το ελάχιστο 10 σταθμοί. Ο αριθμός δε, των σταθμών, μπορεί να ποικίλει ανάλογα με την πληθυσμιακή και την οικονομική ανάπτυξη του κάθε νομού, την έκτασή του και γενικά τις εκάστοτε συνθήκες.

Στα μεγάλα αστικά κέντρα, παραδείγματος χάριν, μετά βίας θα βρείτε ελεύθερη συχνότητα (δηλαδή 50-70 σταθμοί) ενώ ο αριθμός των σταθμών φτάνει στο αποκορύφωμά του στην περιοχή της πρωτεύουσας, όπου ξεπερνά τον αριθμό των σταθμών μεγάλων πόλεων διεθνώς (Νέας Υόρκης, Βερολίνου, Παρισιού), με περίπου 100 σταθμούς στα FM και στα μεσαία. Στην επαρχία τα πράγματα είναι ακόμη αρκετά ήπια, υπάρχει όμως πάντα ένας σταθερός ρυθμός στην αύξηση τους, δεδομένων των επιχειρηματικών προοπτικών, και του σχετικά (με τις μεγάλες πόλεις) χαμηλού κόστους. Έτσι, καταλήγουμε σε ένα αχανές σύνολο που περιλαμβάνει πάνω από 1000 σταθμούς πανελλαδικά, χωρίς να συνυπολογίζονται οι πολλαπλοί αναμεταδότες και οι περιφερειακές εκπομπές (σε παραπάνω του ενός νομού), οι ερασιτέχνες, οι δοκιμαστικές εκπομπές και οι δεκάδες νέοι σταθμοί που «βάζουν μπρος» κάθε μήνα.

Ιδιοκτησιακό καθεστώς

Η συντριπτική πλειοψηφία των ραδιοφωνικών σταθμών που λειτουργούν σήμερα, αποτελεί προϊόν της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Το ραδιόφωνο αντιμετωπίζεται ως ένας αξιόλογος επιχειρηματικός τομέας, πολλά υποσχόμενος τόσο ως προς τα οικονομικά ωφέλη όσο και ως προς τις προοπτικές στον επιχειρηματικό τομέα. Προσδίδει εξαιρετικό κύρος σε ομίλους επιχειρήσεων και σε δημοσιογραφικούς οργανισμούς γι' αυτό και αποτελεί συχνά την απαραίτητη προέκταση της εκδοτικής δραστηριότητας, με δεκάδες παραδείγματα σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Βεβαίως πρέπει να σημειώσουμε ότι η κατάσταση στα ερτζιανά αυτή τη στιγμή (και από ότι διαβλέπεται και για τα επόμενα χρόνια) είναι αρκετά ρευστή. Κάθε επιχειρηματική προσπάθεια κινείται στα πλαίσια του θολού νομικού πλαισίου (και της ασαφούς εφαρμογής του) και καθώς προβλέπεται να επέλθουν αλλαγές, τα πράγματα ίσως αλλάξουν δραματικά σε έναν ορίζοντα κάποιων ετών. Ένα πρώτο δείγμα θα μπορούσε να είναι το τρέχον φαινόμενο της υποχώρησης της τοπικής μικρο-ιδιοκτησίας στο ραδιόφωνο, μπροστά σε μεγαλοεπιχειρήσεις και ομίλους της πρωτεύουσας και του εξωτερικού. Για περισσότερες προβλέψεις, αρκεί να δούμε τις παραμέτρους όπως αυτές θα διαμορφωθούν τα επόμενα χρόνια.

Νομικό καθεστώς

Εδώ (όπως ίσως φάνηκε και παραπάνω) τα πράγματα είναι εξαιρετικά περίεργα... Καιρό πριν τη νομιμοποίηση της ιδιωτικής ραδιοφωνίας (1989) στην Ελλάδα, το κράτος άρχισε να προσπαθεί να κουμαντάρει την κατάσταση στις μπάντες της χώρας, εντατικά και απελπισμένα, με προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις, νόμους επί νόμων και "τρέχα γύρευε". Όλως (?) παραδόξως μέχρι στιγμής δεν το έχει καταφέρει ούτε κατά το ελάχιστο. Το νομικό πλαίσιο, ακόμη και αν είναι σαφώς διατυπωμένο, δε δείχνει ικανό να εφαρμοστεί ούτε κατά προσέγγιση. Εκατοντάδες είναι οι σταθμοί που λειτουργούν χωρίς άδεια, με τη δικαιολογία ότι άδειες δεν δίνονται, μιας και πράγματι άδειες μέχρι στιγμής ΔΕΝ δίνονται. Η κατανομή των ραδιοφωνικών σταθμών στις (ελάχιστες) συχνότητες γίνεται είτε αυθαίρετα, είτε με δοσοληψίες είτε με προσφυγές στη δικαιοσύνη, ενώ δεκάδες είναι τα ταπώματα, οι παρεμβολές, οι υπερβολές στην ισχύ εκπομπής και οι διαμάχες on air. Η τελευταία προσπάθεια τιθάσευσης των FM της Αττικής τον Μάρτιο του 2001 δεν απέδωσε ούτε κατά το ελάχιστο, ενώ ανάλογες προσπάθειες στην επαρχία συναντούν έντονα... κωλύματα.

Σύμφωνα με τα ισχύοντα, η ανεξάρτητη αρχή Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα για το σύνολο των ζητημάτων που αφορούν στην εφαρμογή του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου (άδειες-πρόστιμα κλπ.), ενώ σχεδόν όλες οι διαδικασίες περνούν από το γραφείου του Υπουργού Τύπου και ΜΜΕ. Τώρα το πόσο καιρός χρειάζεται να περάσει για να εκδοθούν οι αποφάσεις του ΕΣΡ και πληρωθούν εκείνες οι προϋποθέσεις για την υλοποίηση των αποφάσεων αυτών είναι κάτι που ανήκει στη σφαίρα του φανταστικού και ο καθένας κάνει τις εκτιμήσεις του και... πολύ υπομονή.

Μέσα εκπομπής

Καθώς η Ελλάδα αποτελεί μια χώρα με έντονα ορεινά χαρακτηριστικά στη μορφολογία του εδάφους της, τα συστήματα εκπομπής τοποθετούνται σε ειδικά επιλεγμένες ορεινές τοποθεσίες, από τις οποίες επιτυγχάνεται ικανοποιητική εμβέλεια. Αν και η εγκατάσταση κεραιών βάση του νόμου χωροθετείται σε ειδικά «πάρκα κεραιών» μετά από υπουργική απόφαση, αυτή τη στιγμή λειτουργούν σε κάθε νομό ένα έως δύο άτυπα «πάρκα κεραιών» στα οποία εγκαθίσταται η πλειοψηφία των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών του νομού, ανάλογα με την επιθυμητή εμβέλεια.
Παρά το γεγονός ότι έχουν θεσπιστεί συγκεκριμένες τεχνικές προδιαγραφές για τα συστήματα εκπομπής, η προσπάθεια των εκάστοτε τεχνικών να αντιμετωπίσουν προβλήματα λήψης (παρεμβολές και παράσιτα) λόγω της συσσώρευσης πολλών σταθμών στο καθορισμένο εύρος συχνοτήτων, έχει πολύ συχνά ως αρνητικό αποτέλεσμα υπέρβαση της μέγιστης επιτρεπόμενης ισχύος, ανεξέλεγκτες διαμορφώσεις, αρμονικές, έως κι επηρεασμό της αεροπλοΐας. Μάλιστα κατά καιρούς έχει ζητηθεί από την Αεροπορία η διακοπή λειτουργίας ραδιοφωνικών σταθμών, λόγω σοβαρών παρεμβολών σε συστήματα επικοινωνίας αεροσκαφών.

Όσον αφορά τις νέες τεχνολογίες "εμπλουτισμού" της εκπομπής στα FM, αξίζει να αναφερθεί ότι μια σημαντική πλειοψηφία ραδιοφωνικών σταθμών επιλέγει στερεοφωνική εκπομπή, ενώ οι εκπομπές RDS γίνονται σε ένα πανελλαδικό ποσοστό του 10%.